Parki Narodowe:
Polozenie, powierzchnia i historia
Gorczanski Park Narodowy obejmuje centralna i pólnocno-wschodnia czesc pasma Gorców, z najwyzszym szczytem Jaworzyna Kamienicka (1288 m npm). Znajduje sie on w poludniowej czesci kraju, w województwie w nowosadeckim. Park utworzony zostal w 1981 roku na obszarze 5908 ha. Poczatki ochrony przyrody na tym terenie siegaja 1927 roku, kiedy to utworzony zostal w dobrach hr. Ludwika Wodzickiego z Poreby Wielkiej lesny rezerwat przyrody Turbacz im. Wladyslawa Orkana. Obecna powierzchnia parku wynosi 7019 ha, z czego 6610 ha (94,2%) to lasy. Ochrona scisla objeto 2850 ha (40,6%) w tym 2799 ha lasów. Powierzchnia otuliny GPN obejmuje 16647 ha.
Wody
Ekosystemy wodne zajmuja 19 ha (ok. 0,3%) powierzchni parku, Park znajduje sie na obszarze zródliskowym Kamienicy, do której splywaja liczne male potoki.
Fauna
Fauna parku jest typowa dla Beskidów. Licznie reprezentowane sa ptaki górskie, borealno-alpejskie i puszczanskie. Spotyka sie wsród nich gatunki drapiezne: myszolów, trzmielojad, kobuz, jastrzab; sowy (puchacz, puszczyk uralski i pospolity) oraz kuraki lesne (jarzabek, cietrzew, gluszec). Gniazduja tam takze: bocian czarny, orzechówka, kruk, pluszcz i wielu innych, w tym siwerniak. W parku zyje ok. 30 gatunków ssaków, z których najcenniejsze sa duze drapiezniki - wilk, rys, niedzwiedz, a najpospolitsze jelenie, sarny i dziki. Do osobliwosci zaliczyc nalezy przedstawicieli rodziny plichowatych: popielice, orzesznice i koszatke. Na terenie parku wystepuja plazy: salamandra plamista (uznana za symbol parku), traszki (4 gatunki), zaba trawna, ropucha szara i kumak górski. Przedstawicielami gadów sa: jaszczurka zwinka i zyworodna, padalec, zmija zygzakowata i zaskroniec. Najliczniejsze, ale i najmniej poznane sa bezkregowce.
Serwis o Gorczańskim Parku Narodowym. Zobacz także informacje o etanolu.
Roslinnosc
W calych Gorcach stwierdzono wystepowanie 944 gatunków roslin naczyniowych, 250 gat. mchów, 450 gat. porostów oraz 116 gat. watrobowców. Okolo 85% stwierdzonych taksonów wystepuje na terenie parku. Charakterystyczne dla Gorców sa rosliny górskie, z których najcenniejsze sa gatunki alpejskie (22 gatunki) naturalnie wystepujace powyzej górnej granicy lasu i subalpejskie (24 gatunki) spotykane na gorczanskich polanach. Lasy zajmuja ok. 95% powierzchni parku. W duzym stopniu sa one w wieku powyzej 100 lat. Panujacymi gatunkami w nich sa swierk, buk, jodla, a w domieszce wystepuja modrzew, jawor, wiaz, jesion i olsza szara. Pietro regla dolnego siega od 650 do 1100 m npm, regiel górny od 1100 do 1310 m npm. Dominujacym typem siedliskowym lasu jest las górski, wystepujacy w reglu dolnym, bór wysokogórski zajmuje ok. 5% powierzchni drzewostanów Parku. W parku wyrózniono 7 zespolów lesnych. W reglu dolnym wystepuja: buczyna karpacka, bór swierkowo-jodlowy regla dolnego, kwasna buczyna górska, olszyna karpacka, olszyna bagienna i zyzna jedlina, zas w reglu górnym bór swierkowy. Zbiorowiska nielesne - laki, hale i polany zajmuja ok. 5% powierzchni parku. Rosnie na nich 35% gatunków roslin naczyniowych. W ekosystemach nielesnych wyróznia sie 16 zbiorowisk roslinnych. Najbogatszymi gatunkowo zbiorowiskami sa laka mieczykowo-mietlicowa, mlaka turzycowa i eutroficzna mlaka górska. Nieliczne hale i polany powstaly w wyniku dzialalnosci czlowieka. Regres pasterstwa spowodowal wzmozona sukcesje roslinnosci krzewiastej i drzewiastej na polanach. W jej wyniku uleglo degradacji wiele zespolów roslinnych oraz ustepuja gatunki typowe dla górskich hal, w tym krokusy. Obecnie czynione sa przygotowania do opracowania wytycznych ochrony czynnej najwartosciowszych pod wzgledem przyrodniczym i krajobrazowym polan parku.
Zagrozenia, kultura materialna i turystyka
Osadnictwo w rejon Gorców dotarlo w XII wieku. Usuwanie lasu i powstawanie polan pasterskich trwalo do konca XVIII w. Najwieksze zniszcenia lasów gorczanskich mialy miejsce w XIX w, kiedy masowo wycinano w latwiej dostepnych terenach duze polacie pierwotnych lasów. Czesc swierczyn górnoreglowych jest znacznie oslabiona i narazona na zniszczenie przez silne wichury oraz szkodliwe owady lesne a glównie kornika drukarza. Przebudowa drzewostanów oraz zachowanie m.in. ze wzgledów kulturowych polan górskich to jedne z najwazniejszych problemów parku. Gorce, w tym park posiadaja wiele zabytków miejscowej architektury ludowej. Ludnosc zachowala niektóre zwyczaje. Na gorczanskich polanach ogladac mozna szalasy pasterskie - niejednokrotnie uznane za zabytki kultury materialnej. Najstarszym zabytkiem sakralnym na obszarze parku jest kapliczka na polanie Jaworzynka Kamienicka, wzniesiona w 1904 r. przez Tomasza Chlipale, zwana Bulanda. Z kapliczka i jej fundatorem - znanym baca i czarownikiem - zwiazane sa liczne legendy. Krajobraz parku ma charakter naturalny, a stopien ingerencji czlowieka jest nieznaczny. Z tego tez wzgledu jest to interesujacy obiekt turystyczny. Do turystyki park jest dobrze przygotowany, jednak liczba odwiedzajacych go turystów jest mala. Park z uwagi na swe polozenie (znaczna wysokosc wzgledna) posiada wiele punktów, z których roztaczaja sie atrakcyjne panoramy na sasiednie pasma górskie. Najatrakcyjniejsze sa panoramy Tatr, Babiej Góry i Pienin oraz liczne ciagi widokowe.
Geologia i geomorfologia
W krajobrazie Gorców dominuja lagodne kopulaste szczyty. Doliny rzeczne wcinaja sie ostro w masyw, tworzac ksztalt rozrogu z glównym punktem zwornikowym - szczytem Turbacza. Gorce Charakterystycznym elementem rzezby terenu sa wychodnie skal piaskowcowych, wystepujacych na pólnocnych stokach. Na terenie parku znajduje sie kilka niewielkich jaskin utworzonych na skutek przesuniec skal. Podloze geologiczne stanowia utwory fliszu karpackiego plaszczowiny magurskiej, na które skladaja sie zespoly piaskowcowo-zlepiencowe (tworzace grzbiety) i lupkowo-piaskowcowe ((w obnizeniach i przeleczach). W obszarze parku znalazly sie poza Turbaczem, najwyzsze szczyty Gorców: Jaworzyna Kamienicka (1288 m npm) , Kiczora (1282 m npm), Kudlon 1279 m npm), Gorc Kamienicki (1228 m npm) i Czolo Turbacza.